Pracownicy w czasach epidemii są o wiele bardziej niż zazwyczaj zagrożeni widmem utraty pracy, a w konsekwencji tego bezrobociem i utratą płynności finansowej w gospodarstwach domowych. W odpowiedzi na powyższe, Rząd RP przygotował szereg przepisów antylichwiarskich mających na celu ochronę dłużników w czasie trwania epidemii koronawirusa.
Ustawa z dnia 14 maja 2020 r. o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, zwana Tarczą 3.0 (Dz.U.2020.875, obowiązująca od 16 maja 2020 r., dalej „Ustawa”), wprowadza przepisy, z których skorzystać będą mogli pracujący dłużnicy. Zmiany dotyczą wysokości kwoty wolnej od potrąceń komorniczych z wynagrodzeń netto pracowników.
W art. 52 wskazano, iż w przypadku gdy z powodu podjęcia działań na terytorium naszego kraju mających na celu zapobieganie zarażeniu koronawirusem:
- pracownikowi obniżone zostało wynagrodzenie lub
- członek rodziny pracownika utracił źródło dochodu
kwota wolna od potrącenia ulega zwiększeniu o 25% na każdego nieosiągającego dochodu członka rodziny, który jest na utrzymaniu pracownika objętego egzekucją komorniczą.
Tym samym czasowej zmianie ulegają zapisy art. 871 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 2019 r. poz. 1040, 1043 i 1495) określające wysokość kwoty wolnej od potrąceń z wynagrodzenia za pracę.
Przez członka rodziny, do którego odnoszą się przepisy Tarczy 3.0, należy rozumieć małżonka albo rodzica wspólnego dziecka oraz dziecko w wieku do 25. roku życia, a także dziecko, które ukończyło 25. rok życia legitymujące się orzeczeniem o niepełnosprawności, jeżeli w związku z tą niepełnosprawnością przysługuje świadczenie pielęgnacyjne lub specjalny zasiłek opiekuńczy albo zasiłek dla opiekuna.
Ustęp 3 artykułu 52 Ustawy doprecyzowuje, iż dziecko, o którym mowa powyżej, to dziecko własne pracownika, dziecko współmałżonka, a także dziecko rodzica wspólnego dziecka. Do członków rodziny nie zalicza się dziecka pozostającego pod opieką opiekuna prawnego, dziecka pozostającego w związku małżeńskim, a także pełnoletniego dziecka posiadającego własne dziecko.
Z punktu widzenia dłużników wprowadzone regulacje są korzystne i chronią gospodarstwa domowe przed utratą płynności finansowej. Jednak pozostaje wiele pytań i wątpliwości co do stosowania regulacji w praktyce.
Po pierwsze, pracodawca może mieć trudność w ustaleniu o jaką kwotę – w przypadku konkretnego pracownika objętego egzekucją komorniczą – powinien zwiększyć wysokość kwoty wolnej niepodlegającej potrąceniu i w jaki sposób uzyskać informację odnośnie członków rodziny pozostających na utrzymaniu zatrudnionej osoby, aby było to zgodne z przepisami o ochronie danych osobowych. Zasadnym wydaje się, aby to pracownik złożył pracodawcy oświadczenie o jego bieżącej sytuacji w gospodarstwie domowym, wskazując liczbę osób pozostających na jego utrzymaniu, wnosząc jednocześnie o zastosowanie zwiększonej kwoty wolnej od potrącenia z wynagrodzenia.
Po drugie, ustawodawca po raz kolejny użył w Ustawie pojęcia ”pracownik”, które to pojęcie w odniesieniu do innych regulacji zawartych w Ustawie, np. do art. 15g określającego dofinansowanie z Funduszu Gwarantowanych Świadczeń Pracowniczych, do grupy pracowników włączało również osoby zatrudnione na podstawie umów cywilnoprawnych. W przypadku art. 52 Ustawy wydaje się, że intencją ustawodawcy było odniesienie tego przepisu jedynie do zatrudnionych na podstawie umowy o pracę, gdyż w dalszej części przepisu ustawodawca powołał się na regulacje Kodeksu Pracy zawarte w art. 871 § 1.
Kolejną niewiadomą jest okres trwania opisanych powyżej regulacji dotyczących zwiększenia kwoty wolnej od potrąceń. Nie wiadomo przez jaki dokładnie okres czasu pracownik będzie mógł korzystać z możliwości podwyższenia kwoty wolnej, a tym samym czasowego obniżenia wysokości potrącanych kwot z wynagrodzenia netto.
Eksperci wskazują również, iż przyjęte regulacje mogą prowadzić do szeregu nadużyć ze strony dłużników oraz wzrostu bezskuteczności postępowań egzekucyjnych.