W dniu 13 czerwca 2018 roku Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (dalej: „TSUE”) wydał wyrok w sprawie C‑665/16 w postępowaniu Minister Finansów przeciwko Gminie Wrocław. TSUE stwierdził, że przeniesienie własności nieruchomości należącej do gminy na rzecz Skarbu Państwa, dokonane z mocy prawa i w zamian za zapłatę odszkodowania, w sytuacji w której ta sama osoba reprezentuje zarazem organ wywłaszczający i wywłaszczaną gminę, i w której ta ostatnia nadal w praktyce zarządza daną nieruchomością, nawet jeżeli wypłata odszkodowania została dokonana tylko jako wewnętrzne przeksięgowanie w budżecie gminy, stanowi transakcję opodatkowaną VAT.
Sprawa dotyczyła sytuacji mających często miejsce w miastach na prawach powiatu, gdzie Prezydent miasta jest jednocześnie:
- organem wykonawczym gminy (gdyż miasto na prawach powiatu jest gminą wykonującą zadania powiatu), a także
- przedstawicielem Skarbu Państwa.
W stanie faktycznym będącym przedmiotem sprawy, w następstwie decyzji Wojewody Dolnośląskiego, prawo własności nieruchomości należących uprzednio do Gminy Wrocław przeniesiono na Skarb Państwa w celu budowy drogi krajowej. Odrębną decyzją Wojewoda Dolnośląski ustalił wysokość odszkodowania przysługującego gminie i zobowiązał Prezydenta do wypłaty tej kwoty.
Podmiotem reprezentującym gminę jak i Skarb Państwa był Prezydent miasta.
Gmina powzięła wątpliwość, czy taka transakcja podlega VAT i powinna być udokumentowana fakturą. W interpretacji indywidualnej fiskus udzielił twierdzącej odpowiedzi na to pytanie.
Gmina wniosła skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu (dalej: „WSA we Wrocławiu”), który nie zgodził się z fiskusem i uznał, że transakcja nie podlega VAT, gdyż na jej skutek nie dochodzi do przejścia ekonomicznego prawa do rozporządzania nieruchomością jak właściciel. Dostawcą i odbiorcą jest bowiem ten sam podmiot – gmina (miasto na prawach powiatu).
W tym miejscu warto przypomnieć, że stosownie do przepisów polskiej ustawy o VAT opodatkowaniu VAT podlega m.in. odpłatna dostawa towarów, rozumiana jako przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel, w tym również przeniesienie z nakazu organu władzy publicznej lub podmiotu działającego w imieniu takiego organu lub przeniesienie z mocy prawa własności towarów w zamian za odszkodowanie.
Redakcja polskich przepisów mogłaby więc sugerować, że przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (ekonomicznego władztwa nad towarem) stanowi warunek konieczny dla uznania, że dana transakcja podlega VAT. Innymi słowy, transakcje na skutek których nie dochodzi do przeniesienia władztwa ekonomicznego, nie powinny podlegać VAT (nawet jeżeli wywierają skutki np. w zakresie prawa cywilnego).
Po wniesieniu skargi kasacyjnej przez Ministra Finansów, w sprawie wypowiedział się Naczelny Sąd Administracyjny (dalej: „NSA”), który uznał, że przedmiotowa transakcja stanowi dostawę towarów podlegającą VAT i że kwestia przeniesienia władztwa ekonomicznego nie jest istotna dla sprawy (NSA przyznał więc rację fiskusowi i nie zgodził się z WSA we Wrocławiu). Następnie NSA zdecydował się jednak wystąpić z pytaniem prejudycjalnym w tej sprawie do TSUE.
TSUE uznał, że w przedstawionym stanie faktycznym dochodzi do transakcji opodatkowanej VAT. Powołał się przy tym na przepisy unijnej Dyrektywy VAT, stosownie do których opodatkowaniu VAT podlegają m.in. odpłatna dostawa towarów na terytorium państwa członkowskiego przez podatnika działającego w takim charakterze. Interpretując językowo przedmiotowe przepisy TSUE doszedł do wniosku, że w przypadku przeniesienia prawa własności do towaru w zamian za odszkodowanie, z nakazu wydanego przez organ władzy publicznej lub w jego imieniu albo z mocy prawa, Dyrektywa VAT nie wymaga, aby doszło do przejścia prawa do rozporządzania towarem jak właściciel. W ocenie TSUE za dostawę towarów można uznać:
- tak przeniesienie prawa do rozporządzania rzeczą jak właściciel, nawet gdy nie następuje przeniesienie własności towaru w sensie prawnym, jak i
- samo przeniesienie własności towarów w sensie prawnym, w zamian za zapłatę odszkodowania, podczas gdy posiadacz władztwa ekonomicznego nad danym towarem pozostaje ten sam.
Ponadto TSUE wskazał, że odszkodowanie wypłacane w stanie faktycznym na linii Skarb Państwa – gmina, jest bezpośrednio związane z przeniesieniem własności nieruchomości, nawet jeżeli wypłata nastąpiła w formie wewnętrznego przeksięgowania w ramach tego samego budżetu (wcześniej podobnie wypowiedział się NSA).
Biorąc pod uwagę brzmienie przepisów Dyrektywy VAT, wnioski TSUE wydają się być słuszne. Wątpliwość interpretacyjna w tej sprawie może być skutkiem nieprecyzyjnej redakcji polskich przepisów, których treść nieco odbiega od treści przepisów unijnych.
Na marginesie, można zastanowić się nad jeszcze jedną kwestią: nawet jeżeli transakcja, o której mowa, podlega przedmiotowo VAT, to należy zadać pytanie czy w przedmiotowej sytuacji gmina dokonująca dostawy nieruchomości działa w charakterze podatnika VAT (aspekt podmiotowy). Gdyby uznać, że charakter transakcji jest komercyjny – należałoby udzielić odpowiedzi twierdzącej. W takiej sytuacji transakcja wiązałaby się z obowiązkiem zapłaty VAT i wystawienia faktury.
Gdyby natomiast stwierdzić, że element publicznoprawny ma przy takich dostawach pierwszorzędne znaczenie – trzeba by skonkludować, że gmina nie działa jako podatnik VAT. W efekcie takiej konkluzji można się pokusić o stwierdzenie, że transakcja nie wiązałaby się z obowiązkiem zapłaty VAT i wystawienia faktury (pomimo opisanych powyżej tez przedstawionych przez TSUE).